Yrd. Doç. Dr. Muammer ULUTÜRK
Vadi-i Meram'la ilgili yeni belgeler, bilgiler çıkıyor karşıma araştırdıkça. Bunlardan biri de temettuat defterlerinde bulduğum nüfus ve gelirlerle ilgili oldu.
(Not: Aşağıdaki metin kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.)
Tarihi Süreçte Vâdi-i Meram'da Nüfus ve Gelirler
Konya’da 1840’lı yıllarda toplam 144 mahalle bulunmaktadır.
Genellikle mahallelerde hane sayısı 100’ün altındadır. Bu rakamın üzerindeki
mahalle sayısı 7’dir. En kalabalık mahalle ise Vâdi-i Meram Temettuat
Defteri’ne[1] göre
222 hane ile Vâdi-i Meram’dır. Konya’da 19. yüzyılın ortaları itibarıyla mevcut
olan kayıtlara göre Temettuat Vergisi, vergi sınıflarına göre kaydedilmiştir.
En yüksek vergi sınıfı “sınıf-ı evvel” şeklinde belirtilmiştir. Konya’daki
mahalleler içinde en fazla vergi ödeyen, 10.956 kuruş 33 para ile Vâdi-i Meram’dır.
Bu dönemde Osmanlı ailesinin ortalama beş bireyden meydana geldiği kabul
edilirse Vâdi-i Meram’da 1110 kişinin yaşadığı tahmin edilebilir. Bu şekliyle Vâdi-i
Meram, 19. yüzyılın ortası itibarıyla Konya’nın en kalabalık mahallesi
konumunda olmaktadır (Akdağ, 2014, 154). Yüksek vergi ödeme durumunun yörede
yapılan hayvancılık, yaylacılık, tarım ve Vâdi-i Meram’daki değirmenler
sebebiyle olduğu düşünülebilir.
Vilayet masraflarının tevzi ve taksimini yapmak için
oluşturulan salyane defterine göre ise 1793 yılında Konya’nın şehir merkezinde,
tekâlif-i örfiyye türünden vergileri ödemekle yükümlü 3522 gerçek hane (menzil)
bulunmakta olup bunların yaklaşık % 28’ine tekabül eden 982 hanesi Meram’da
yaşamaktadır. Her hanede 5 kişinin bulunduğu varsayımıyla hareket ettiğimizde
18. Yüzyıl sona ererken Meram’da 4910 kişinin yaşadığı söylenebilir. Söz konusu
nüfusun % 24’ü ise Vâdi-i Meram ve Uluırmak olmak üzere diğerlerine kıyasla
oldukça büyük iki mahallenin mevcudiyetinden söz edilebilir.1848 tarihli
temettuat sayımına göre Konya’da 5724 hane bulunmaktadır. Bu hanelerin % 18’ine
tekabül eden 1058’i Meram mahallelerinde ikamet etmektedir. Bir önceki (1793
yılı) tahrirde olduğu gibi, 1848 yılında da Meram bölgesindeki en kalabalık
iskan sahası yine Vâdi-i Meram mahallesi gözükmektedir. Yaklaşık 50 yıl
öncesinde 119 hane kayıtlı bulunan mahalledeki nüfus yaklaşık % 70 oranında
artarak 203 haneye yükselmiştir (Dinç, 2014, 143).
1935 yılı nüfus sayımına göre Merkez Nahiye içinde en fazla
nüfus Meram Dere Köyünde (1978) bulunmaktadır (Dinç, 2014, 41). 1965 yılına
gelindiğinde Meram Nahiyesi’ne bağlı Meram Dere’de nüfusun 3443 kişiye ulaştığı
görülmektedir (DİE, 1965). Mevcut kayıtlara göre Vâdi-i Meram, Konya’nın en
kalabalık nüfusuna sahip, en üretken ve vergi gelirleri bakımından oldukça iyi
durumda olma özelliğini tarih boyunca sürdürmüştür.
VÂDİ-İ MERAM TEMETUAT
DEFTERİNDEN ÖRNEKLER
Temettuat defterlerinden Vâdi-i Meram sakinlerinin
hayvancılık, bağcılık ve rençberlik gibi işlerle uğraştıkları ve bunlardan elde
ettikleri gelirlerin vergisini beyan ile ödedikleri görülmektedir. Bu
defterlerdeki kayıtlara bakarak, Vâdi-i Meram sakinlerinin kendi işlerinin
dışında gelir getiren başka işlerle de meşgul oldukları ve bu durumun iktisadi
bir refahlık ifade ettiğini söyleyebiliriz.
Vâdi-i Meram Temettuat Defterinde çok sayıda örnek yer
almakla birlikte aşağıdaki gibi birkaç örnek vermekle iktifa edeceğiz.
Hane 1, numara 1:
Mahalle sakinlerinden İbrahim Oğlu Hacı Mehmed Efendi’ye ait
emlak, arazi ve temettuatı:
Geçen sene verdiği bir senelik şahsi vergi: 50 kuruş
Koyun ve keçi ticaretinden vergisi: 6 kuruş
Otlak ve kışlak vergisi: 15 kuruş
Maktu bağ toplamı: 5 kuruş
Toplam vergi: 26 kuruş
Mal Varlığı: Ekilmemiş 2 dönüm tarla, 2 dönüm bağ, 1 sağmal
inek, 3 sağmal ağnam, 3 sağmal keçi, 45 dölsüz koyun, esbaptan 5’te bir hisse,
1 beygir, 30 kuzu ve 30 oğlağı bulunmaktadır. Bir senede tahminen alınan toplam
temettuatı 880 kuruş.
Hane 7 numara 1:
Mahalle sakinlerinden İsmail Oğlu Hasan Efendi’nin emlak,
arazi ve temettuatı şöyledir:
Mahallede berat-ı âli ile ikinci hatiplik yapmaktadır.
Geçen sene verdiği bir senelik şahsi vergi: 40 kuruş
Koyun ve keçi ticaretinden vergisi: 4 kuruş
Otlak ve kışlak vergisi: 7 kuruş
Maktu bağ toplamı: 6 kuruş
Toplam vergi: 17 kuruş
Mal varlığı: Ekilmiş 1 dönüm tarla (İlikçi Oğlu Vakfı), 1
evlek bağ, 1 sağmal inek, 10 sağmal koyun, 15 sağmal keçi, 8 dölsüz koyun,
esbabdan 2/1 hisse, 1 beygir, 10 kuzu ve 15 oğlağı bulunmaktadır.
Bir senede tahmini temettuatı: 541 kuruş
Kazancından temettuatı: 400
Bir senede tahminen alınan toplam temettuatı: 941 kuruş
Hane 16 numara 1:
Vâdi-i Meram mahallesi sakinlerinden Güloğlu Seyyid’in emlak,
arazi ve temettuatı ise şöyledir:
Değirmenci.
Geçen sene verdiği bir senelik şahsi vergi: 40 kuruş
Koyun ve keçi ticaretinden vergisi: 4 kuruş
Otlak ve kışlak vergisi: 10 kuruş
Maktu bağ toplamı: 2 kuruş
Toplam vergi: 16 kuruş
Mal varlığı: 2 dönüm bağ, 1 sağmal inek, 10 sağmal keçi, 15
dölsüz koyun, esbabdab 2/1 hisse, 1 merkep, 10 kuzu ve 15 oğlağı bulunmaktadır.
Bir senede alınan toplam temettuatı: 745 kuruş (Akdağ, 2014,
156-161).
[1] Temettü, mal, eşya, kazanç, kâr etme, fayda görme
mânâsına gelir. Osmanlı Devleti'nin yenileşme döneminde (19. yüzyıl) düzenlenen
defter serisidir. Temettüat Defterleri bir yerin bulunduğu döneme ve ait olduğu
bölgeye ilişkin sosyo-ekonomik ve demoğrafik yapı hakkında daha mükemmel ve
teferruatlı bilgiler sunarlar.